Informator uniwersytecki

Żywienie pacjenta z cukrzycą typu 2

Cukrzyca typu 2 to jedno z najpoważniejszych chorób przewlekłych na świecie. W połowie przypadków przebiega bezobjawowo, większość pacjentów jest diagnozowana dopiero w momencie wystąpienia powikłań, które mogą wiązać się z niewydolnością wielu tkanek lub narządów.

Podstawowym elementem w prewencji cukrzycy, a także głównym założeniem leczenia na każdym etapie choroby, jest modyfikacja stylu życia. Zmiany behawioralne powinny obejmować zwiększenie aktywności fizycznej oraz metamorfozę nawyków żywieniowych. Pacjenci chorujący na cukrzycę typu 2 powinni zadbać o odpowiednią podaż energii oraz składników odżywczych.

Obecnie dieta dla pacjentów z cukrzycą typu 2 opiera się na zaleceniach żywieniowych dla zdrowych osób. Zaleca się spożywanie ok. 4 – 5 posiłków na dobę o regularnych porach. W diecie należy wybierać produkty będące źródłem węglowodanów złożonych o niskim Ładunku i Indeksie Glikemicznym, np.: pełnoziarniste produkty zbożowe, kasze gruboziarniste, świeże owoce i warzywa. Zaleca się spożywanie 5 porcji różnych owoców i warzyw w ciągu dnia. Każda dodatkowa porcja warzyw w diecie może zmniejszać ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych oraz udaru mózgu. Pacjenci chorujących na cukrzycę, są 2-3 krotnie bardziej narażeni na ryzyko zgonu sercowego niż osoby zdrowe. Warto jednak wspomnieć, że owoce należy spożywać z umiarem, ponieważ są źródłem cukrów prostych.  Z uwagi na niską wartość wskaźnika IG spośród owoców zalecane są grejpfruty. Chorzy powinni unikać: bananów, winogron, śliwek, owoców z puszki czy owoców suszonych. Warto pamiętać, że sposób obróbki technologicznej, np. gotowanie produktu, może mieć wpływ na podwyższenie wartości IG.

Produkty o niskim IG są często dobrym źródłem błonnika pokarmowego, niektórych witamin oraz składników mineralnych. Warto zaznaczyć, że błonnik wspomaga wyrównywanie poziomów glikemii, co ma istotne znaczenie w prewencji powikłań cukrzycy. Dzienna podaż błonnika pokarmowego zalecana dla osób dorosłych to od 18 do 38 g/ dobę. Nie należy przekraczać zalecanego dziennego spożycia błonnika, ponieważ może to prowadzić do wystąpienia niepożądanych objawów żołądkowo-jelitowych.

Osoby chorujące na cukrzycę typu 2 powinny wybierać produkty białkowe o niskiej zawartości tłuszczu, takie jak: drób czy ryby. Te produkty zaleca się spożywać kilka razy w tygodniu, ponieważ mają niższą zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu pokarmowego. Rzadziej, bo tylko kilka razy w miesiącu dozwolone jest spożycie mięsa czerwonego, np.: wieprzowiny. Produkty nabiałowe możne spożywać codziennie, należy wybierać te o obniżonej zawartości tłuszczu, np.: chude mleko (<2%), kefir czy jogurt naturalny. Nie zaleca się wybierać jogurtów owocowych z uwagi na zawarty w nich cukier. Ze względu na wyższe ryzyko wystąpienie chorób układu krążenia w diecie diabetyków korzystne może się okazać zastąpienie białka zwierzęcego, białkiem roślinnym. Warto sięgać po nasiona roślin strączkowych takie jak: fasola, soja, groch czy soczewica. Stosunek białka zwierzęcego do roślinnego powinien wynosić w diecie 50 do 50.

Źródłem tłuszczy w diecie powinny być przede wszystkim oleje pochodzenia roślinnego - oliwa z oliwek, olej rzepakowy, czy olej lniany. Dobrym źródłem tłuszczy są również ryby, które zaleca się spożywać 2/3 razy w tygodniu. Ryby są źródłem kwasów omega-3, którym przypisuje się działanie protekcyjne przed zachorowaniem na schorzenia układu krążenia. 

 Należy unikać  produktów cukierniczych, tłuszczy smażalniczych, żywności typu „fast food”, słodyczy czy tłuszczy pochodzenia zwierzęcego, ponieważ są one źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych oraz kwasów tłuszczowych izomerii trans (TFA). Nadmierne spożycie TFA może wpływać na zmiany w profilu lipidowym krwi, tym samym na zwiększone ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, a także niektóre typy nowotworów. 

W diecie diabetyków z podwyższonym poziomem cholesterolu zaleca się wprowadzenie produktów bogatych w sterole roślinne. Wpływają one korzystnie na obniżenie poziomu stężenia cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL we krwi. Naturalnie występują w liściastych warzywach, jednak ich zawartość tam jest niewielka. Na rynku są obecnie dostępne produkty wzbogacane w sterole roślinne, np.: margaryny, oleje roślinne. 

Ważnym jest aby chorzy pamiętali o odpowiednim nawodnieniu organizmu. Zaleca się  pić wodę niegazowaną. Unikać słodkich, gazowanych soków i napoi. Spożycie alkoholu u chorych na cukrzyce nie jest zalecane, ponieważ hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i może się przyczyniać do rozwoju hipoglikemii. 

Diabetykom zaleca się ograniczenie podaży soli do 5 g na dobę. Aby to zrobić w diecie należy unikać produktów wędzonych, marynowanych, słonych przekąsek czy konserw.

U pacjentów z cukrzycą, u których nie stwierdzono niedoborów Polskie Towarzystwo Dietetyki nie zaleca suplementacji witaminowo-mineralnej. Źródłem wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych powinna być odpowiednio zbilansowana dieta. Jedynie w okresie jesienno-zimowym zalecana jest odpowiednia suplementacja witaminy D.

Źródła:

1. Jarosz M, Kłosiewicz-Latoszek L, Cukrzyca - zapobieganie i leczenie. Warszawa: PZWL;  2010. p. 7-69.
2. Ciborowska H. Żywienie w cukrzycy dorosłych. In: Ciborowska H, Rudnicka A. editors. Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: PZWL; 2017: p. 412-425.
3. Rudnicka A, Ciborowska H. Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów. In: Ciborowska H, Rudnicka A. editors. Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: PZWL; 2017. p. 293-311.
4. Rekomendacje postępowania dietetycznego w cukrzycy - stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki.Dietetyka., 2017, 10,  ISSN 1897-7022. p.10-47. 
5. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Charzewska J. „Normy żywienia dla populacji Polski”, IŻŻ; 2020. p. 115-125.
6. Gajewska D. Żywienie w cukrzycy  -stare zasady, nowe zalecenia, Pielęgniarka Diabetologiczna, 2016, 2, 6. p.29-31. Polish.
7. Cichocka A.: Żywienie w leczeniu cukrzycy typu 2, https://ncez.pl/nauka-zrozumiala-dla-ciebie---wywiady-z-ekspertami/zywienie-w-leczeniu-cukrzycy-typu-2 
8. Szypowska A, Mrukowicz J. Cukrzyca. In: Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, Horvath A, Szajewska H. editors. Kraków: Medycyna praktyczna 2017. p. 238-247.

Patrycja Mielniczuk,
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Dietetyki Klinicznej