Informator uniwersytecki

Program kolonoskopowych badań przesiewowych w kierunku wykrywania RJG funkcjonuje w Polsce od 2000 roku i jest finansowany ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Kierowany jest do osób zdrowych w wieku 50-65 lat oraz od 40 roku życia w przypadku dodatniego wywiadu rodzinnego w kierunku RJG. Zalecenia dotyczące kolonoskopii zakładają wykonanie tego badania raz na 10 lat. Według badań ten interwał jest zakładanym czasem, w którym dochodzi od transformacji nowotworowej gruczolaka do RJG. Chociaż istnieją również zalecenia wykonania tego badania jedynie raz w życiu u osób, u których nie stwierdza się w badaniu żadnej patologii, istnieje możliwość częstszego wykonywania badania.

Podobnie jak wiele innych nowotworów, RJG we wczesnych stadiach przebiega bezobjawowo. Objawy takie jak zaparcia, biegunki czy krwawienie dotyczą głównie zaawansowanych stadiów choroby. Podstawowym założeniem programu badań przesiewowych jest uchwycenie choroby w najwcześniejszym stadium, zanim rozwiną się objawy. Badanie przesiewowe w kierunku RJG jest unikatowym na tle pozostałych programów profilaktycznych. Kolonoskopia jest procedurą pozwalającą nie tylko na wykrycie samego nowotworu, ale też na stwierdzenie zmian o charakterze polipów i ich jednoczasowe usunięcie. Polipektomia jest postępowaniem, które umożliwia zmniejszenie ryzyka zachorowania na RJG o nawet 60-90%. Jedynie tylko kolonoskopia pełna, oceniająca jelito grube do okolicy zastawki krętniczo-kątniczej pozwala zmaksymalizować zarówno czułość i swoistość tej procedury. Ma to znaczenie również na etapie diagnostyki RJG, ponieważ nawet w 3% przypadków nowotwór może występować wieloogniskowo.

Pomimo trwania programu przesiewowego od przeszło 20 lat, zgłaszalność na badanie jest nadal niewystarczająca. Wielu pacjentów obawia się samej procedury, a przede wszystkim bólu i dyskomfortu z nią związanego. W Polsce lęk przed kolonoskopią niesłusznie uległ mitologizacji. Obecnie istnieją możliwości wykonania kolonoskopii w znieczuleniu, a postęp technologiczny jaki się dokonał, jeżeli chodzi o sam sprzęt do kolonoskopii pozwala na przeprowadzenie całego badanie bez szczególnego dyskomfortu dla pacjenta.

W ramach niedawno zainicjowanego programu pilotażowego „PROFILAKTYKA 40 PLUS” pacjenci po 40 roku życia mają dostęp do bezpłatnego badania na krew utajoną w przypadku: dodatniego wywiadu rodzinnego, nieprawidłowej diety, braku aktywności fizycznej, nadwagi i otyłości oraz nikotynizmu. Po potwierdzeniu obecności krwi w stolcu, pacjent kierowany jest na dalszą diagnostykę (kolonoskopię) w ramach Ambulatoryjnej Opieki Specjalistycznej. Poza programem, badanie kału na obecność krwi utajonej można wykonać również w warunkach domowych za pomocą testu gwajakolowego. Zaletą testów jest ich nieinwazyjność, a wadą niewystarczająca czułość. O ile testy immunohistochemiczne wykrywają ludzką hemoglobinę bezpośrednio i nie wymagają przygotowania pacjenta, to testy gwajakolowe ze względu na pośrednie wykrywanie hemoglobiny mogą dawać znaczne ilości wyników fałszywie dodatnich (po przyjęciu preparatów żelaza, spożyciu mięsa lub niektórych warzyw - chrzanu czy rzodkiewki) lub fałszywie ujemnych (przyjmowanie preparatów witaminy C).

Program badań przesiewowych w kierunku RJG ma realną szansę przyczynić się do znaczącego zmniejszenia zachorowalności, ale również śmiertelności z powodu tego nowotworu. Niestety, podczas pandemii COVID-19 dodatkowo obniżył się odsetek pacjentów zgłaszających się na badania, co, jak pokazują statystyki, związane jest z zauważalnym wzrostem liczby nowych, znacznie bardziej zaawansowanych przypadków RJG. Kluczowym elementem w walce z rosnącą zachorowalnością jest uświadamianie społeczeństwa, że zbilansowana dieta w połączeniu z aktywnym stylem życia oraz regularnie wykonywanymi badaniami profilaktycznymi pozwala uniknąć zachorowania na RJG.