Informator uniwersytecki
numer 023
Czerwiec 2023
★
9
Z zagadnień medycyny sądowej XIX w. - wystawa cyfrowa w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie (CyfrUM)
W ramach obchodów Tygodnia Bibliotek w 2023 roku, Biblioteka Uniwersytetu Medycznego w Lublinie zaprezentowała wystawę cyfrową pt. Z zagadnień i medycyny sądowej XIX w., autorstwa pracowników Działu Cyfrowego Udostępniania Zbiorów Biblioteki Głównej.
Ze zbioru poddanego digitalizacji w ramach realizacji projektu pt. “Wprowadzenie do OPAC rekordów pol. książek z kolekcji LTL (1800-1945) i digitalizacja zasobu (1800-50)” (przedsięwzięcie realizowane z projektu “Społeczna odpowiedzialność nauki” – Wsparcie dla bibliotek naukowych), wybrano dziewięć pozycji pochodzących z dawnej biblioteki Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego, które posłużyły za podstawę treściową wystawy. Zostały one zaprezentowane w trzech blokach: podręczniki medycyny sądowej, publikacje opisujące ówczesny stan prawny oraz bieżące zalecenia i wydawnictwa z rekomendacjami postępowania w zakresie medycyny ratunkowej.
Popularne ówcześnie podręczniki – “Zasady medycyny sądowej” Metzgera [1], “Rys krótki badań sądowo-lekarskich ułożony dla chirurgów i urzędników sądowych” Rolffsa [2] oraz “Medycyna sądowa: wykład krótki, zastosowany do użytku praktycznego i słuchaczów akademickich” Gromoffa [3], to nie tylko duża dawka wiedzy, zgromadzona przez autorów, ale również istotny wkład tłumaczy, którzy postanowili te pozycje – dostępne dotychczas jedynie w oryginale – upowszechnić wśród szerszej publiczności. Stali się oni również współredaktorami tych pozycji, decydując o uzupełnieniu czy zmianach treści, które z pozycji i autorytetu praktyków oraz dydaktyków byli w stanie wprowadzić.
Mikołay Mianowski, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, przełożywszy “Gerichtlich medicinische Beobachtungen” Metzgera, we wstępie pisze: “lubo czytelnik znaiący oryginał tu i ówdzie łatwo dostrzeże niektóre odmiany prosto do mnie należące, iakie wedle mego sposobu widzenia potrzebnemi bydź uznałem, kilka rozdziałów ostatnich, skróconych nieco, w ięzyku łacińskim są oddane; iednakźe praca moia nie przestaie bydź prostym przekładem.” [4] oraz apeluje do innych badaczy, by również poświęcali swój czas na tłumaczenia, dzięki czemu wiedza stanie się dostępna dla szerszej publiczności, a zwłaszcza kształcących się jeszcze studentów. Anastazy Stanisław Hirszel, tłumacząc “Taschenbuch zu gerichtlich-medizinischen Untersuchungen fur Aerzte” Rollfsa, postanowił potraktować swoje zadanie nadzwyczaj poważnie i również przyznaje się do przeróbek i uzupełnień tekstu oryginalnego, gdyż mając wieloletnie doświadczenie jako lekarz rządowy Obwodu Konińskiego, doświadczył jak “jest trudnem a czasem niepodobnem nawet, ustrzedz się uchybienia lub opuszczenia w podaniu do protokulu każdego szczegółu przy podobnych czynnościach dostrzeżonego i na jakie natrafiamy trudności, jeśli szczegół, na który uwagę zwrócić i o którym w protokule wzmiankę uczynić zapomniano, znakomity ma wpływ na później wypracować się mającą relacyą obdukcyjną i opinią lekarską” [5]. Sam, próbując przez wiele lat na podstawie swoich notatek i doświadczeń, stworzyć taki podręcznik – kompendium wiedzy, dochodzi do wniosku, iż być może bardziej pragmatycznym działaniem jest przetłumaczyć popularny i chwalony podręcznik, który i jemu był bardzo pomocny w pracy, zaś swoje uwagi dołączać na bieżąco.
Druga grupa publikacji, odzwierciedla ówczesny stan prawny oraz zawiera szereg reguł i wskazówek praktycznych, przydatnych w pracy zarówno specjalistów z zakresu medycyny sądowej jak i urzędników; dostępne są również wzorcowe dokumenty, sprawozdania i zestawienia. Obfituje w zanonimizowane przykłady, wyimki z dokumentacji, dla zobrazowania jak prawo koresponduje z rzeczywistością życia codziennego, w jaki sposób powinny być procedowane sprawy, nawet te o przebiegu najtrudniejszym czy najdziwniejszym. Uwagę poświęcono nie tylko na dość oczywiste – wydawałoby się – kwestie, jak uszkodzenia ciała, działanie różnych substancji (w tym toksycznych), wszelkiego rodzaju dolegliwości i choroby, ale również na rozpoznawanie bardziej lub mniej świadomych oszustw (rozpoznawanie tzw. chorób rzekomych) i rozstrzyganie o realnym prawdopodobieństwie zaistnienia badanych sytuacji.
To tu znaleźć można też najwięcej wskazówek dla niestrudzonych tropicieli kontekstów społeczno-kulturowych, historyków, scenarzystów czy też autorów kryminałów. Bardzo drobiazgowe przepisy i instrukcje dotyczące stwierdzania zgonu i postępowania ze zwłokami w ścisłym harmonogramie godzinowym, z uwzględnieniem nie tylko otoczenia (temperatura, przedmioty w pobliżu), ale i nadzoru praktyk kulturowych czy rytuałów. Był to czas, w którym status danej osoby wydaje się wręcz balansować na pograniczu życia i śmierci, procedury zakładały zaś nieustanną obserwację (często z wykorzystaniem piórek oraz naparstków komunikacyjnych) i dążenie do stuprocentowej pewności zgonu, nawet intencjonalnie przyspieszając procesy biologiczne. Dopiero po dopełnieniu wszelkich procedur i formalności przez osoby do tego uprawnione, można było rozpocząć przygotowania do pochówku.
Bardzo duży nacisk został położony na promowanie idei, zakładanie i organizację domów przedpogrzebowych, wedle lokalnego zapotrzebowana. Pierwotnie miały przede wszystkim poszerzyć możliwości przetrzymywania zwłok do czasu pogrzebu poza lokalami prywatnymi, były również miejscami obserwacji, obdukcji i sekcji, ochrony w trakcie procedury dochodzenia sądowego, ale również odratowywania osób “w stanie śmierci pozornej”, do czego były świetnie wyposażone. Z tego powodu miały być również całodobowymi punktami pierwszej pomocy dla okolicznej ludności.
Ten specyficzny kontekst, poszukiwanie oznak niewątpliwej śmierci, wraz z tak silnym naciskiem jednak na poszukiwanie wszelkich oznak życia i jego ratowanie jest nie tylko widocznym efektem zakorzenionej w dziewiętnastowiecznej rzeczywistości tafefobii, ale demonstruje również aspekty związane z ówczesnym rozwojem naukowym. Jest to też powód, dla którego wystawę tematycznie zwieńcza publikacja o charakterze poradnikowym dotycząca ratownictwa medycznego.
Wszystkich zainteresowanym opisywaną tematyką zachęcam do wirtualnego zwiedzania naszej wystawy, która - obiecuję – nie będzie ostatnią. Zapraszam do Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Medycznego CyfrUM do działu Wystawy.
Mikołay Mianowski, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, przełożywszy “Gerichtlich medicinische Beobachtungen” Metzgera, we wstępie pisze: “lubo czytelnik znaiący oryginał tu i ówdzie łatwo dostrzeże niektóre odmiany prosto do mnie należące, iakie wedle mego sposobu widzenia potrzebnemi bydź uznałem, kilka rozdziałów ostatnich, skróconych nieco, w ięzyku łacińskim są oddane; iednakźe praca moia nie przestaie bydź prostym przekładem.” [4] oraz apeluje do innych badaczy, by również poświęcali swój czas na tłumaczenia, dzięki czemu wiedza stanie się dostępna dla szerszej publiczności, a zwłaszcza kształcących się jeszcze studentów. Anastazy Stanisław Hirszel, tłumacząc “Taschenbuch zu gerichtlich-medizinischen Untersuchungen fur Aerzte” Rollfsa, postanowił potraktować swoje zadanie nadzwyczaj poważnie i również przyznaje się do przeróbek i uzupełnień tekstu oryginalnego, gdyż mając wieloletnie doświadczenie jako lekarz rządowy Obwodu Konińskiego, doświadczył jak “jest trudnem a czasem niepodobnem nawet, ustrzedz się uchybienia lub opuszczenia w podaniu do protokulu każdego szczegółu przy podobnych czynnościach dostrzeżonego i na jakie natrafiamy trudności, jeśli szczegół, na który uwagę zwrócić i o którym w protokule wzmiankę uczynić zapomniano, znakomity ma wpływ na później wypracować się mającą relacyą obdukcyjną i opinią lekarską” [5]. Sam, próbując przez wiele lat na podstawie swoich notatek i doświadczeń, stworzyć taki podręcznik – kompendium wiedzy, dochodzi do wniosku, iż być może bardziej pragmatycznym działaniem jest przetłumaczyć popularny i chwalony podręcznik, który i jemu był bardzo pomocny w pracy, zaś swoje uwagi dołączać na bieżąco.
Druga grupa publikacji, odzwierciedla ówczesny stan prawny oraz zawiera szereg reguł i wskazówek praktycznych, przydatnych w pracy zarówno specjalistów z zakresu medycyny sądowej jak i urzędników; dostępne są również wzorcowe dokumenty, sprawozdania i zestawienia. Obfituje w zanonimizowane przykłady, wyimki z dokumentacji, dla zobrazowania jak prawo koresponduje z rzeczywistością życia codziennego, w jaki sposób powinny być procedowane sprawy, nawet te o przebiegu najtrudniejszym czy najdziwniejszym. Uwagę poświęcono nie tylko na dość oczywiste – wydawałoby się – kwestie, jak uszkodzenia ciała, działanie różnych substancji (w tym toksycznych), wszelkiego rodzaju dolegliwości i choroby, ale również na rozpoznawanie bardziej lub mniej świadomych oszustw (rozpoznawanie tzw. chorób rzekomych) i rozstrzyganie o realnym prawdopodobieństwie zaistnienia badanych sytuacji.
To tu znaleźć można też najwięcej wskazówek dla niestrudzonych tropicieli kontekstów społeczno-kulturowych, historyków, scenarzystów czy też autorów kryminałów. Bardzo drobiazgowe przepisy i instrukcje dotyczące stwierdzania zgonu i postępowania ze zwłokami w ścisłym harmonogramie godzinowym, z uwzględnieniem nie tylko otoczenia (temperatura, przedmioty w pobliżu), ale i nadzoru praktyk kulturowych czy rytuałów. Był to czas, w którym status danej osoby wydaje się wręcz balansować na pograniczu życia i śmierci, procedury zakładały zaś nieustanną obserwację (często z wykorzystaniem piórek oraz naparstków komunikacyjnych) i dążenie do stuprocentowej pewności zgonu, nawet intencjonalnie przyspieszając procesy biologiczne. Dopiero po dopełnieniu wszelkich procedur i formalności przez osoby do tego uprawnione, można było rozpocząć przygotowania do pochówku.
Bardzo duży nacisk został położony na promowanie idei, zakładanie i organizację domów przedpogrzebowych, wedle lokalnego zapotrzebowana. Pierwotnie miały przede wszystkim poszerzyć możliwości przetrzymywania zwłok do czasu pogrzebu poza lokalami prywatnymi, były również miejscami obserwacji, obdukcji i sekcji, ochrony w trakcie procedury dochodzenia sądowego, ale również odratowywania osób “w stanie śmierci pozornej”, do czego były świetnie wyposażone. Z tego powodu miały być również całodobowymi punktami pierwszej pomocy dla okolicznej ludności.
Ten specyficzny kontekst, poszukiwanie oznak niewątpliwej śmierci, wraz z tak silnym naciskiem jednak na poszukiwanie wszelkich oznak życia i jego ratowanie jest nie tylko widocznym efektem zakorzenionej w dziewiętnastowiecznej rzeczywistości tafefobii, ale demonstruje również aspekty związane z ówczesnym rozwojem naukowym. Jest to też powód, dla którego wystawę tematycznie zwieńcza publikacja o charakterze poradnikowym dotycząca ratownictwa medycznego.
Wszystkich zainteresowanym opisywaną tematyką zachęcam do wirtualnego zwiedzania naszej wystawy, która - obiecuję – nie będzie ostatnią. Zapraszam do Biblioteki Cyfrowej Uniwersytetu Medycznego CyfrUM do działu Wystawy.
Tekst: Aleksandra Pietrzyk, Biblioteka Główna UML
Grafika: Karol Balicki, Biblioteka Główna UM
[1] J.D. Metzger, Zasady medycyny sądowey D. Jana Daniela Metzgera, Wilno: nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego 1823, dostępny w Internecie: http://dlibra.umlub.pl/Content/9884/LTL_BG39246.pdf
[2] J. Ch. F. Rolffs, Rys krótki badań sądowo-lekarskich : ułożony dla lekarzy, chirurgów i urzędników sądowych, Warszawa: nakładem wydawcy u S. H. Merzbacha Księgarza 1835, dostępny w Internecie: http://dlibra.umlub.pl/Content/9977/LTL_BG39211.pdf
[3] S. Gromoff, Medycyna sądowa : wykład krótki, zastosowany do użytku praktycznego i słuchaczów akademickich, Warszawa: Księgarnia S. H. Merzbacha 1837, dostępny w Internecie: http://dlibra.umlub.pl/Content/9904/LTL_BG39326.pdf
[4] J.D. Metzger, dz.cyt. s. VI.
[5] J. Ch. F. Rolffs, dz. cyt. s. IX.
[2] J. Ch. F. Rolffs, Rys krótki badań sądowo-lekarskich : ułożony dla lekarzy, chirurgów i urzędników sądowych, Warszawa: nakładem wydawcy u S. H. Merzbacha Księgarza 1835, dostępny w Internecie: http://dlibra.umlub.pl/Content/9977/LTL_BG39211.pdf
[3] S. Gromoff, Medycyna sądowa : wykład krótki, zastosowany do użytku praktycznego i słuchaczów akademickich, Warszawa: Księgarnia S. H. Merzbacha 1837, dostępny w Internecie: http://dlibra.umlub.pl/Content/9904/LTL_BG39326.pdf
[4] J.D. Metzger, dz.cyt. s. VI.
[5] J. Ch. F. Rolffs, dz. cyt. s. IX.
Redakcja zajmuje się opracowaniem dostarczonych materiałów do artykułów i nie odpowiada za ich wartość merytoryczną. Za wartość merytoryczną odpowiadają ich twórcy.
© 2022 Centrum Symulacji Medycznej UM w Lublinie