Informator uniwersytecki

Breast Fest – co powinnaś wiedzieć o profilaktyce raka piersi

Rak piersi (RP) jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym na świecie, rozpoznawanym rokrocznie u około 2,5 miliona chorych [1]. Na RP chorują kobiety każdej grupy społecznej i w każdym wieku – ze znacznym wzrostem ryzyka diagnozy w okresie pomenopauzalnym. RP jest również najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce – dotyczy około 20% pacjentek dotkniętych chorobą onkologiczną [2]. W naszym kraju co roku odnotowuje się około 18 500 nowych zachorowań, z przewidywanym sukcesywnym wzrostem liczby rozpoznań w ciągu najbliższych 10 lat. Od dwóch dekad jest drugą – po raku płuca – przyczyną śmierci spowodowaną przez nowotwór złośliwy u kobiet. Mimo iż szczyt zachorowań występuje pomiędzy 50. a 70. rokiem życia, zauważalny jest niepokojący trend wzrostu rozpoznań u kobiet młodszych – w ciągu ostatnich 30 lat odsetek zdiagnozowanych przypadków RP u kobiet pomiędzy 20. a 49. rokiem życia wzrósł niemalże dwukrotnie [3].

Naturalny przebieg choroby jest podstępny. Nowotwory złośliwe piersi przez wiele lat rozwijają się bezobjawowo – do 30% nowych rozpoznań stwierdzanych jest przypadkowo. Mimo wszystko, najczęstszy objaw RP to palpacyjnie wyczuwalny guz. Tak zwaną czujność onkologiczną powinny budzić również zmiany na skórze – objaw skórki pomarańczy, wciągnięcie lub wyciek z brodawki sutkowej, zaciągnięcie skóry czy pojawienie się owrzodzenia w okolicy piersi. Wczesne wykrycie choroby stwarza szansę na radykalne leczenie i korzystne rokowanie. W tym kontekście należy podkreślić nieocenioną wartość profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Na tę pierwszą składa się wiele działań zapobiegających powstawaniu choroby poprzez wzmocnienie ogólnego stanu zdrowia regularną aktywnością fizyczną, stosowaniem diety bogatej w składniki odżywcze oraz unikaniem czynników ryzyka, takich jak niekontrolowane stosowanie egzogennych hormonów czy zbędne napromieniowanie. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na RP są: wczesny wiek pierwszej miesiączki, menopauza w późnym wieku, urodzenie pierwszego dziecka po 30. r.ż., stosowanie hormonalnej terapii zastępczej (HTZ), niezdrowy styl życia, występowanie zmian łagodnych w piersiach, tj. atypowa hiperplazja, nienaciekająca hiperplazja zrazikowa, ekspozycja na promieniowanie jonizujące, rodzinne występowanie RP oraz obecność mutacji w genach BRCA1 i BRCA2. Szczególnie w tej grupie kobiet z podwyższonym ryzykiem zachorowania zalecane jest zaprzestanie korzystania z wszelkiego rodzaju używek.

Na profilaktykę wtórną RP składa się samobadanie piersi oraz specjalistyczne badania obrazowe – mammografia, USG, a w szczególnych przypadkach – rezonans magnetyczny. Samobadanie, wykonywane regularnie, raz w miesiącu, między 6. a 9. dniem cyklu miesiączkowego, powinno być nieodłącznym elementem życia każdej świadomej kobiety. Takie postępowanie ma na celu wczesne wykrycie zmian dostępnych palpacyjnie, zwrócenie uwagi na zmiany kształtu czy wielkości piersi – potencjalne objawy choroby w stadium miejscowego zaawansowania. Badanie powinno dodatkowo obejmować także oba doły pachowe, pozwalając na wstępną ocenę regionalnego układu chłonnego piersi.

Podstawą diagnostyki obrazowej u chorych na RP jest mammografia [4]. Rekomendowana jest głównie u kobiet po 40. r.ż., kiedy utkanie piersi jest głównie tłuszczowe lub tłuszczowo-gruczołowe. Należy jednak podkreślić, iż u kobiet poniżej 40. r.ż. – z uwagi na gęstą budowę tkanki piersiowej – zalecanym badaniem jest USG [5]. Niemniej, mając na celu zwiększenie czułości i swoistości diagnostyki obrazowej, w codziennej praktyce niejednokrotnie wykonuje się oba badania, niezależnie od wieku pacjentki.

Jedyną skuteczną metodą wczesnego wykrywania RP są badania profilaktyczne [6]. W Polsce działa „Program wczesnego wykrywania raka piersi”, który obejmuje refundację przesiewowych badań mammograficznych dla kobiet w wieku 50-69 lat, wykonywanych raz na dwa lata. Jego celem programu jest wykrycie choroby na wczesnym etapie zaawansowania klinicznego, często przed wystąpieniem pierwszych objawów makroskopowych. Stwarza to szansę na tzw. leczenie oszczędzające pierś, umożliwiające uzyskanie radykalności onkologicznej, przy jednoczesnym zadowalającym efekcie estetycznym. Zasadność badań przesiewowych zapewnia ich powszechność, długoterminowość, niski koszt, wysoka czułość i swoistość, a także łatwość przeprowadzenia i powtarzalność. Coraz więcej badań wskazuje, iż u kobiet po 50. r.ż. badanie mammograficzne powinno być wykonywane raz w roku [7].

Kolejnym elementem profilaktyki i wczesnego wykrywania RP jest poradnictwo genetyczne [8]. Ma ono na celu identyfikację dziedzicznych predyspozycji do RP oraz nowotworów złośliwych układu rozrodczego i pokarmowego. Oszacowano, iż uwarunkowane dziedzicznymi mutacjami podłoże RP dotyczy 5–10% chorych [9]. Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 oceniane są najczęściej, ponieważ to właśnie one szczególnie zwiększają ryzyko wystąpienia RP i raka jajnika, a także raka trzustki i prostaty. Głównym zadaniem genów BRCA1 i BRCA2 jest wytwarzanie białek biorących udział w aktywacji procesów naprawy uszkodzonego DNA w komórkach. Zatem niedobory ich funkcji prowadzą do kumulacji zmian genetycznych i ostatecznie wpływają na rozwój nowotworów. Nosicielstwo mutacji w ogólnej populacji chorych na RP wynosi zaledwie 3–5%, natomiast wiąże się z ponad 10-krotnym wzrostem ryzyka zachorowania. Najistotniejszym czynnikiem kwalifikacji do badań genetycznych jest dodatni wywiad rodzinny. W czasie badania podmiotowego należy zwrócić szczególną uwagę na zachorowania na RP i raka jajnika u krewnych I/II stopnia, wiek ich zachorowania, obecność potwierdzonych mutacji w rodzinie oraz ewentualne przypadki RP u mężczyzn. Do wykonania badań genetycznych powinno skłonić również wystąpienie RP przed 40. r.ż., szczególnie o podtypie trójujemnym (ang. triple-negative breast cancer, TNBC), który stanowi 10–15% wszystkich nowotworów piersi [10]. Komórki nowotworowe o takim statusie biologicznym nie wykazują ekspresji receptorów hormonalnych  estrogenowych i progesteronowych oraz nie wykazują nadekspresji białka receptorowego HER2 – odpowiedzialnego za kontrolę wzrostu i funkcjonowanie komórek nowotworowych. Biologicznie jest to podtyp szczególnie agresywny, ma tendencję do szybszego wzrostu i rozprzestrzeniania się, co ogranicza możliwości leczenia. Poradnictwo genetyczne w podanych sytuacjach ma szczególne znaczenie w podnoszeniu świadomości pacjentów. Wiedza o posiadaniu mutacji w genie BRCA1/2 jest informacją potencjalnie ratującą życie, która nie tylko daje możliwość wczesnego wykrycia nowotworu, ale także wprowadzenia możliwych działań zapobiegawczych, np. profilaktycznej mastektomii.

Wbrew powszechnemu przekonaniu RP nie jest chorobą wyłącznie kobiecą. Liczba zachorowań na RP u mężczyzn wynosi około 130 przypadków rocznie, co stanowi około 1% ogółu zachorowań na ten nowotwór. Średni wiek zachorowania u mężczyzn jest o 5-10 lat wyższy niż u kobiet. Niestety, wśród mężczyzn RP to wciąż temat tabu, co niejednokrotnie wiąże się z rozpoznaniem choroby w bardziej zaawansowanym stadium klinicznym. Brak świadomości onkologicznej, niewykonywanie podstawowych badań zdrowotnych i częste ignorowanie podstawowych objawów, zwiększają ryzyko choroby uogólnionej. Niezależnie od wieku, płci czy stylu życia, samokontrola i regularne badania powinny stać się nawykiem.

Od wielu lat październik uznawany jest na całym świecie za miesiąc świadomości RP. W tym roku z ramienia Kliniki Chirurgii Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie organizowany jest festiwal „Breast Fest”, który odbędzie się 15 października w Centrum Spotkania Kultur. W trakcie tego wydarzenia wszystkie kobiety będą miały możliwość wykonania darmowych badań diagnostycznych – USG piersi i mammografii, skorzystania z porad specjalistycznych, a także wzięcia udziału w praktycznych warsztatach. Kulminacyjnym punktem wydarzenia będzie pokaz mody, w którym w roli modelek wystąpią pacjentki leczone w naszej Klinice.

Dzięki wydarzeniom promującym profilaktykę i badania przesiewowe w kierunku RP, takim jak „Breast Fest”, istnieje szansa na zwiększenie czujności onkologicznej wśród kobiet. Wspólnymi działaniami możemy przyczynić się do odwrócenia trendu wzrostu zachorowań oraz zwiększenia odsetka rozpoznań RP we wczesnym stadium zaawansowania, wpływając na poprawę wyników leczenia.

Bibliografia:
 
1. Sung H, Ferlay J, Siegel RL, et al. Global Cancer Statistics 2020: GLOBOCAN Estimates of Incidence and Mortality Worldwide for 36 Cancers in 185 Countries. CA Cancer J Clin. 2021;71(3):209-249. doi:10.3322/caac.21660
2. Jassem J, Krzakowski M, Bobek-Billewicz B, et al. Breast cancer. Oncol Clin Pract. 2018;14:171-215. doi:10.5603/OCP.2018.0027.Nale
3. Kashyap D, Pal D, Sharma R, et al. Global Increase in Breast Cancer Incidence: Risk Factors and Preventive Measures. Teekaraman Y, ed. Biomed Res Int. 2022;2022:1-16. doi:10.1155/2022/9605439
4. Ren W, Chen M, Qiao Y, Zhao F. Global guidelines for breast cancer screening: A systematic review. The Breast. 2022;64:85-99. doi:10.1016/j.breast.2022.04.003
5. Printz C. Ultrasound better than mammography for women younger than 40 years with symptoms of breast cancer. Cancer. 2013;119(6):1118-1118. doi:10.1002/cncr.28012
6. Monticciolo DL, Malak SF, Friedewald SM, et al. Breast Cancer Screening Recommendations Inclusive of All Women at Average Risk: Update from the ACR and Society of Breast Imaging. J Am Coll Radiol. 2021;18(9):1280-1288. doi:10.1016/j.jacr.2021.04.021
7. Wai ES, D’yachkova Y, Olivotto IA, et al. Comparison of 1- and 2-year screening intervals for women undergoing screening mammography. Br J Cancer. 2005;92(5):961-966. doi:10.1038/sj.bjc.6602393
8. Walker-Smith TL, Peck J. Genetic and Genomic Advances in Breast Cancer Diagnosis and Treatment. Nurs Womens Health. 2019;23(6):518-525. doi:10.1016/j.nwh.2019.09.003
9. Sefton P. Testing for BRCA1/2 Mutations. JAMA. 2017;318(20):2054. doi:10.1001/jama.2017.17280
10. Almansour NM. Triple-Negative Breast Cancer: A Brief Review About Epidemiology, Risk Factors, Signaling Pathways, Treatment and Role of Artificial Intelligence. Front Mol Biosci. 2022;9. doi:10.3389/fmolb.2022.836417