Informator uniwersytecki

Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej

Czym jest kacheksja nowotworowa?
Kacheksja nowotworowa (z ang. Cancer Anorexia/Cachexia Syndrome, CACS) to zespół objawów charakteryzujący się występowaniem anoreksji i niezamierzoną utratą masy ciała związaną ze zmniejszoną masą mięśniową i tkanką tłuszczową. W przypadku CACS proces nasilenia rozpadu białek mięśniowych i lipolizy jest częściowo spowodowany reakcją zapalną, w ramach której produkowane są cytokiny, takie jak czynnik martwicy nowotworów alfa, interleukiny (IL) 6 i IL-1 beta. Szacuje się, że zespół CACS dotyczy 60–80% pacjentów z zaawansowanym nowotworem i jest przyczyną śmierci u ponad 30%, stanowi on więc poważny problem kliniczny, który znacząco wpływa na jakość życia i zwiększa ryzyko powikłań oraz śmiertelności związanej z chorobą nowotworową. W świetle powyższych statystyk pocieszający zdaje się być fakt, iż w ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na wpływ stanu odżywienia i rodzaju diety w kontekście efektywności leczenia nowotworów.

Przyczyny kacheksji nowotworowej
Choroba nowotworowa a także sposoby jej leczenia (np. chemioterapia czy radioterapia) mogą niestety prowadzić do utraty masy ciała poprzez różne mechanizmy, takie jak: zwiększone zużycie energii, zaburzenia metaboliczne, a także zmniejszone spożycie pokarmu z powodu utraty apetytu, bólu, nudności czy wymiotów, problemów z połykaniem, czy zaburzeń trawienia. Wszystkie te mechanizmy prowadzą w konsekwencji do niedożywienia, osłabienia i wyniszczenia organizmu. Oczywiste jest więc stwierdzenie, że brak prawidłowego wsparcia żywieniowego jest kluczowym czynnikiem predysponującym do rozwoju kacheksji i może przyspieszać postęp tej choroby.

Leczenie żywieniowe w chorobie nowotworowej
Interwencja żywieniowa w chorobie nowotworowej powinna zawierać w sobie trzy priorytetowe elementy. Są to: zapewnienie odpowiedniej podaży składników odżywczych, zmniejszenie rozwijającego się w organizmie stanu zapalnego, głównie za pomocą odpowiednio dobranych leków, a także włączenie w miarę możliwości aktywności fizycznej, która zmniejszy proces kataboliczny w mięśniach. Biorąc pod uwagę fakt, że utrata masy ciała oraz podaż pokarmu, które zaraz obok innych czynników takich jak np. lokalizacja i zaawansowanie choroby, przebyte zabiegi operacyjne, rodzaj podjętego leczenia, itp. w ponad 50% przesądzają o jakości i długości życia pacjentów nowotworowych, niezaprzeczalne staje się stwierdzenie, że to właśnie odpowiednie dopasowane leczenie żywieniowe jest tym kluczowym aspektem w walce z zespołem CACS.
Wsparcie żywieniowe obejmuje: regularną ocenę stanu odżywienia i zapotrzebowania na substancje odżywcze, zlecanie i podawanie odpowiednich dawek energii, makro- i mikroelementów oraz wody, zarówno w postaci regularnej diety, jak też z wykorzystaniem żywności specjalnego przeznaczenia medycznego, monitorowanie stanu pacjenta i zapewnienie optymalnego wykorzystania wybranej drogi żywienia (doustna, dojelitowa, pozajelitowa lub mieszana).

Dieta w chorobie nowotworowej
Prawidłowo skomponowana dieta ma istotny wpływ na zapobieganie kacheksji  nowotworowej. Powinna być ona dostosowana indywidualnie do potrzeb, preferencji i możliwości pacjenta, uwzględniać zarówno dostarczanie odpowiedniej ilości kilokalorii i składników odżywczych, jak i zmniejszenie objawów niepożądanych związanych z leczeniem. Produktami, na które zwraca się szczególną uwagę przy tworzeniu diety onkologicznej są przede wszystkim te o wysokiej gęstości energetycznej oraz bogate w pełnowartościowe białko, wśród których wymienić można różne gatunki mięsa, ryby, jaja, produkty mleczne, orzechy i nasiona, wszelkiego rodzaju tłuszcze i oleje. Dodatkowo, w diecie powinny znaleźć się składniki, które są ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu immunologicznego, tj. witamina C, witamina D, witamina E, β-karoten, cynk, selen, kwasy omega 3 oraz związki bioaktywne takie jak np. antocyjany, flawonoidy, izoflawony.

Przyprawy w diecie pacjenta z chorobą nowotworową
Bardzo dobrym źródłem składników bioaktywnych są zioła i przyprawy – warto wykorzystać ich ogromny potencjał, ponieważ nie tylko poprawiają czy wyostrzają smak, (co może być bardzo korzystną cechą w przypadku problemów z apetytem, nudności i wymiotów czy zaburzeń wrażeń smakowych u pacjentów onkologicznych) ale mają też wiele właściwości zdrowotnych. Wspierają działanie układu odpornościowego poprzez hamowanie podziałów komórkowych i promowanie apoptozy w komórkach nowotworowych, są inhibitorami bioaktywacji substancji rakotwórczych, ograniczają proces tworzenia się wolnych rodników i wzrost drobnoustrojów, dzięki czemu regulują stan zapalny w organizmie.
Przyprawami o wyrazistym i odświeżającym smaku, a także o potencjalnym działaniu przeciwnowotworowym będą:
– imbir – jest znany przede wszystkim z właściwości przeciwzapalnych i przeciwwymiotnych, ze względu na swój lekko gorzki i pikantny smak. Dla pacjentów cierpiących na nudności związane z chemioterapią, imbir może być skutecznym naturalnym środkiem łagodzącym dolegliwości żołądkowe oraz wspierającym trawienie.
– rozmaryn – nadaje intensywnego, odświeżającego i lekko sosnowego aromatu, jest bogaty w przeciwutleniacze, które mogą pomóc w zwalczaniu stresu oksydacyjnego, związanego z rozwojem nowotworów, dodatkowo poprawia apetyt i wspiera trawienie.
– kolendra – ma bardzo wyrazisty, anyżowo-cytrusowy smak i aromat, dodatkowo łagodzi różnego rodzaju dolegliwości trawienne, zwłaszcza bóle brzucha oraz wzdęcia.
– bazylia – ma lekko ostrawy smak z wyczuwalną nutą mentolu i anyżu, jest przyprawą antymutagenną, działa rozkurczowo i przeciwzapalnie.
– kurkuma – ma słodko-ostry smak, nieco podobny do imbiru, jednak delikatniejszy, wzmacnia apetyt, działa ochronnie na wątrobę oraz zmniejsza proliferację komórek nowotworowych.

Literatura:
1.      Kłęk S, Kapała A. Nutritional treatment. Oncol Clin Pract 2018; 14. DOI: 10.5603/OCP.2018.0028.
2.      Kłęk S, Jankowski M, Kruszewski W.J, Fijuth J, Kapała A, Kabata P, Wysocki P, Krzakowski M, Rutkowski P. Clinical nutrition in oncology: Polish recommendations. Oncology in Clinical Practice 2015, Vol. 11, No. 4, 172–188
3.      Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, Preiser J.C, Bischoff  S.C, i.in. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clinical Nutrition 40 (2021) 2898-2913
4.      Ali M, Ud Din Wani S, Salahuddin Md, Manjula S.N, Mruthunjaya K, Dey T, Zargar M.I, Singh J. Recent advance of herbal medicines in cancer- a molecular approach. Heliyon. 2023 Feb; 9(2): e13684. doi: 10.1016. PMID: 36865478
5.      Kaefer C.M, Milner J.A, Benzie I.F.F, Watchel-Galor S. Herbs and spices in cancer prevention and treatment. In: Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2011. Chapter 17. PMID: 22593940
6.      Cheng K.C, Li Y, Cheng J.T. The use of herbal medicine in cancer-related anorexia/ cachexia treatment around the world. Curr Pharm Des 2012;18(31):4819-26. doi: 10.2174/138161212803216979. PMID: 22632862
7.      https://ncez.webster-studio.pl/choroba-a-dieta/nowotwory/zywienie-w-chorobach-nowotworowych/ 
8.      https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/odzywianie-dla-budowania-odpornosci/